Ik moet een jaar of zes, zeven geweest zijn toen ik bij de krantenwinkel op de hoek naast de Donald Duck, die wij elke week trouw kochten, een stripverhaal van Superman zag staan. Het tafereel op de cover was dat van een ijslandschap, met in de bergwand een reusachtige gouden deur. Superman zweefde langzaam in de richting van het ijskasteel met boven zijn hoofd een enorme gouden sleutel in de vorm van een pijl uit een boog zoals ik die kende van Disneys Robin Hood. Die grote deur, dat kon niet anders dan Supermans huis zijn. Even sloeg mijn fantasie op hol toen ik mij afvroeg hoe dat huis er uit zou zien vanbinnen. Ik moest het weten! Het duurde even voor ik mijn moeder overtuigd had dat ik dat stripverhaal echt nodig had omdat ik anders de rest van mijn leven ongelukkig zou zijn, maar eenmaal ik het glanzende papier in mijn handen had wist ik dat ik iets bijzonders zou lezen. En dat was ook zo! Ik verslond de pagina’s dromend over hoe het zou zijn te kunnen vliegen of de sterkste man van de hele wereld te zijn. Ik oefende om te zien of ik toch toevallig geen hittestralen uit mijn ogen kon persen en vloog door het huis met een cape van badhanddoek rond mijn nek geknoopt.
Jarenlang brachten mijn ouders af en toe een superheldenstrip voor me mee. Superman, Batman, Spider-Man,… als ze vertaald werden dan kende ik ze. Ik wist hoe ze heetten en kende de naam van hun ouders. Ik wist wat hun krachten waren en waarom ze deden wat ze deden. Ik wilde zijn zoals zij en andere mensen helpen, doen wat moet gebeuren. De tweedimensionale, duale wereld van de superhelden pasten, zo besef ik achteraf, bij mijn autistische manier van denken. Zeker als kind zag ik de wereld als zwart-wit. Goed tegen kwaad. Superman tegen Lex Luthor.
Toen in 1989, ik was toen net elf, Tim Burtons “Batman” een hype werd, leerde ik samen met een groot deel van de bevolking een ander type superheld kennen. Michael Keatons Batman stond mijlenver af van de knulligheid van de tv-serie met Alan West en Burt Ward waar de meesten van ons mee opgroeiden. En hoe verbluft we ook waren door Richard Donners “Superman: The Movie”, “Batman” was de film die zowel in Hollywood als in de Amerikaanse stripwereld een revolutie teweegbracht, samen met enkele graphic novels van auteurs als Frank Miller en Alan Moore. Het superheldengenre was volwassen geworden maar de kernwaarden van de figuren bleven overeind. Rechtvaardigheid, Gelijkheid, Verantwoordelijkheid.
Net zoals de meeste religies zich baseren op heilige geschriften, verhalen en legendes om hun versie van moraliteit op een begrijpelijke manier aan de man te brengen, zo hebben ook superhelden hun morele codes. Ook wat betreft de verhaallijnen zijn er heel wat parallellen te trekken, met Superman als goddelijke messias als meest vanzelfsprekende voorbeeld. Een belangrijk verschil met religieuze teksten, hoe inspirerend ook, is dat we het over superhelden allemaal eens zijn. Iedereen weet en geeft toe dat superheldenverhalen fictie zijn en hoewel de fans uiteraard en jammer genoeg ook hun religieuze oorlogen voeren (wie is sterker, de Hulk of Superman? Zou Quicksilver de Flash kunnen verslaan als snelste mens ter wereld?) werd er bij mijn weten nog geen bloed vergoten omwille van een stripverhaal. Bovendien krijgen superhelden elke zoveel tijd een reboot, waarbij hun verhalen en geschiedenis aangepast worden aan de hedendaagse verwachtingspatronen en waarden. Enkele jaren geleden bijvoorbeeld, veranderde Thor van geslacht en maakten we kennis met de eerste islamitische Green Lantern. Ik zie het de gelovigen zo snel nog niet doen met de levensgeschiedenis van Krishna of Abraham. Ook wat betreft her omarmen van technologie en wetenschap waren mijn helden een verademing vergeleken met die waarover ik hoorde in de kerk.
Ik ben nooit gelovig geweest, ondanks mijn katholieke schoolverleden en een passage in het kerkkoor. Ik snapte wel waar men met die verhalen naartoe wilde maar ze voor waargebeurd aannemen leek me een flinke brug te ver. Ik kon niet iets wat zo absurd en vergezocht leek, waarbij zoveel logische vragen te stellen vallen waarop nooit een antwoord komt, voor waar aannemen zonder te moeten liegen tegen mezelf. Met superhelden stelde dat probleem zich niet. Ik mocht genieten van een hedendaagse mythologie gebaseerd op moderne waarden en normen zonder dat ik mezelf hoefde te verloochenen en zonder dat mij gezegd werd hoe ik die verhalen moest interpreteren. Ik was me er niet bewust van, maar de helden waar ik naar opkeek deden mij op een meer filosofische manier nadenken over diepmenselijke problemen en ethische conflicten. Abstracte concepten werden toegepast in heel herkenbare situaties en zelfs de grootste helden bleken te strijden met hun innerlijke demonen. Als Bruce Banner zijn innerlijke Hulk onder controle moest houden in een vlaag van absolute allesverslindende woede, dan kon ik mij, met mijn extreme emotionele pieken en overgevoeligheid, daar wel iets bij voorstellen. En zoals Clark Kent zich op een intelligente manier minder sterk voordeed dan hij was als Superman, was dat niet hoe ik trachtte mijn hoogbegaafdheid te camoufleren met een welbespraakte vorm van rebellie die, ik blijf autistisch, de regels zodanig interpreteerde dat bijna al wat ik deed of zei strikt gezien toegelaten was? Als ik las hoe obsessief Batman, een gewone sterveling zonder superkrachten, te werk gaat in zijn nooit aflatende strijd tegen de misdaad in Gotham dan kon de obsessieve perfectionist in mij hem geen ongelijk geven.
Die superhelden hebben mij mee gevormd tot wie ik ben vandaag, een seculiere vooruitgangsoptimist. Als humanist met een absoluut geloof in het gezamenlijke kunnen van de mensheid probeer ik mijn zwart-witte denken om te buigen tot iets positiefs. Ik geloof in de wereld, in de helden van elke dag. Ik heb geleerd dat een samenleving een complex raderwerk is waarin iedereen, hoewel vervangbaar, een belangrijke rol kan spelen in hoe we evolueren als soort. Als je zo veel verhalen gelezen hebt over een duistere toekomst waarin de mensen uitgestorven zijn, of onderworpen aan robots of aliens, en je leest hoe inventief onze soort kan zijn in het licht van een dergelijke existentiële crisis, dan kan je niet anders dan optimistisch zijn. Dat zegt mijn mythologie mij, dat geloof ik.
Ook vandaag, een paar jaar voor mijn vijftigste verjaardag, lees ik nog steeds met veel plezier de nieuwe verhalen in een mythologie die ondertussen al meer dan 75 jaar oud is. Elke releasedatum van een nieuwe superheldenfilm staat met stip op mijn kalender en ik kan niet naar een vreemde stad gaan zonder een stripwinkel op te zoeken zoals anderen een kerk bezoeken. Terwijl andere religies respect eisen oogst die van mij slechts vragen om zoveel kinderlijke fantasie. Over ironie gesproken!
Afbeelding: Kiwimontage
Superman getekend door Jim Lee
© DC Comics / Warner Bros. Discovery
